E V E N G E D U L D
a. u. b.
kaartbestanden worden geladen
Welkom op deze website
Deze website
De site omvat beschrijvingen van de dorpen, wijken, buurten en alle ruim 700 bestaande straten en ruim 100 vroegere straten in de gemeente Tiel. Het is het resultaat van een project dat gestalte kreeg in de jaren 2018-2020.
De gemeente Tiel omvat de stad Tiel en daarnaast de dorpen Zennewijnen, Wadenoijen en Kapel-Avezaath. Ook een viertal straten met de plaatsnaam Kerk-Avezaath valt onder de gemeente Tiel.
Totstandkoming van de straatnamen in Tiel
Vele straten en straatnamen hebben een lange en soms wonderlijke geschiedenis. Vroeger was het gebruik van straatnamen veel informeler dan nu en liepen de huisnummers door de buurt heen en ooit zelfs door de hele stad heen door.
De geschiedenis van de Tielse straatnamen wordt elders op deze website uitgebreid toegelicht.
Totstandkoming van deze website
Bij de Historische Werkgroep Tiel (HWT) bestond het plan voor een website waarin de Tielse straten worden beschreven al lang.
Nadat vanaf 2018 was begonnen met het verzamelen van informatie kreeg deze website steeds verder vorm. Naderhand werd besloten tot het opnemen van wijkbeschrijvingen met daarin informatie die voor veel straten in die wijk steeds hetzelfde is. Dit geldt vooral voor nieuwbouwwijken zoals Tiel West en Passewaaij.
Voor bijna alle dorpen en wijken en voor alle bestaande straten zijn topografische kaartjes gemaakt.
Wijzigingen, aanvullingen ...
Een website is nooit af en deze website dus ook niet.
Er komen straten bij, straten veranderen van karakter en deze website moet dan dus mee veranderen.
Als u fouten ziet, anderszins opmerkingen hebt of een mooie foto van een straat bezit, .... (zie het venster Samenstellers/Contact)
luchtfoto Tiel centrum, februari 2019
De site omvat beschrijvingen van de dorpen, wijken, buurten en alle ruim 700 bestaande straten en ruim 100 vroegere straten in de gemeente Tiel. Het is het resultaat van een project dat gestalte kreeg in de jaren 2018-2020.
De gemeente Tiel omvat de stad Tiel en daarnaast de dorpen Zennewijnen, Wadenoijen en Kapel-Avezaath. Ook een viertal straten met de plaatsnaam Kerk-Avezaath valt onder de gemeente Tiel.
Totstandkoming van de straatnamen in Tiel
Vele straten en straatnamen hebben een lange en soms wonderlijke geschiedenis. Vroeger was het gebruik van straatnamen veel informeler dan nu en liepen de huisnummers door de buurt heen en ooit zelfs door de hele stad heen door.
De geschiedenis van de Tielse straatnamen wordt elders op deze website uitgebreid toegelicht.
Totstandkoming van deze website
Bij de Historische Werkgroep Tiel (HWT) bestond het plan voor een website waarin de Tielse straten worden beschreven al lang.
Nadat vanaf 2018 was begonnen met het verzamelen van informatie kreeg deze website steeds verder vorm. Naderhand werd besloten tot het opnemen van wijkbeschrijvingen met daarin informatie die voor veel straten in die wijk steeds hetzelfde is. Dit geldt vooral voor nieuwbouwwijken zoals Tiel West en Passewaaij.
Voor bijna alle dorpen en wijken en voor alle bestaande straten zijn topografische kaartjes gemaakt.
Wijzigingen, aanvullingen ...
Een website is nooit af en deze website dus ook niet.
Er komen straten bij, straten veranderen van karakter en deze website moet dan dus mee veranderen.
Als u fouten ziet, anderszins opmerkingen hebt of een mooie foto van een straat bezit, .... (zie het venster Samenstellers/Contact)
luchtfoto Tiel centrum, februari 2019
De straatnaamgeving in Tiel
Geschiedenis van straatnaamgeving
Tot de Tweede Wereldoorlog
Detail van de kaart van Tiel door Joh. Blaeu uit 1649 (RAR 0650/667).Vanouds werden er straatnamen gehanteerd. We zien al straatnamen op oude kaarten. Die namen ontstonden in de volksmond. De eerste namen waren veelal aanduidingen van plekken, zoals Markt en Achter de Kerk. Later kwam er toevoegingen als -steeg en -straat achter. Bij de eerste straatnamen was aan de naam de functie of kenmerk van een straat direct af te leiden. In een Molenstraat stond een molen en een Bredesteeg was breed. Namen konden ook worden afgeleid van een functie die de straat had: Korenmarkt, Kuiperssteeg. Straten konden daarnaast worden genoemd naar een opvallend gebouw, een persoon die er woonde of de richting waar de straat heen ging (Tielseweg, Bommelweg). Straten konden in de volksmond makkelijk twee of zelfs meer namen hebben, ze waren immers niet officieel vastgelegd. In grote steden, zoals Amsterdam kwamen in de 16de eeuw de eerste straatnamen die van bovenaf waren vastgelegd.
Bij de eerste volkstelling van 1796 werd in de grote steden een belangrijke stap gezet richting de officiële vastlegging van straatnamen. De eerste straatnaamborden verschenen in Amsterdam in 1796. In de 19de eeuw waren er meerdere ontwikkelingen die de naamgeving van straten beïnvloedde: de verbetering van wegen die dorpen met elkaar verbonden, de invoering van het kadaster en de invoering van de Gemeentewet in 1851. Veel gemeenten gingen er in de 19de eeuw toe over om de straatnamen die in de volksmond werden gebruikt, officieel vast te stellen. Dan moest er een keuze worden gemaakt bij straten die meerdere namen hadden. Daarna kregen nieuwe straten van bovenaf een naam. Vaak werd begonnen met het geven van namen van nationale helden of lokale artsen of bestuurders. Daarnaast kwamen er Indische buurten, bomenbuurten en buurten met geografische namen.
Na de Tweede wereldoorlog
Na de Tweede Wereldoorlog werden veel steden uitgebreid. Voor deze stadsuitbreidingen waren veel straatnamen nodig. Het palet van thema's waaruit gekozen werd, groeide toen enorm. Er kwamen wijken met namen van schepen, dieren, molentypen, het Koninklijk huis en vele andere thema's. Met het uitbreiden van het aantal namen, kreeg ook het achtervoegsel -straat, -steeg, -laan een andere rol. Het verloor de letterlijke betekenis en werd soms helemaal niet meer gebruikt.
In de jaren zeventig is in een aantal plaatsen een systeem van straatnaamgeving gebruikt, waarbij een hele wijk één naam kreeg, al dan niet met toevoeging van nummers voor de deelstraten. Dit (Amerikaanse) systeem is niet lang gebruikt, omdat het erg onhandig is. In Tiel is hiervan één voorbeeld te vinden: De Hennepe.
Gemeenten hebben nu allemaal een 'Verordening Straatnaamgeving en huisnummering', waarin vastgelegd is op welke manier straatnamen worden vastgesteld. Gemeenten kunnen daartoe een straatnaamcommissie instellen, maar dat is niet overal het geval. Als dat niet zo is, zal men zich ambtelijk laten adviseren, bijvoorbeeld door stedebouwkundigen of het stedelijk archief. Over het algemeen zoeken gemeenten bij het geven van straatnamen naar samenhang van namen in één buurt. Straatnamen moeten duidelijk zijn en niet te moeilijk in uitspraak. Vaak hanteert men als regel dat een naam niet meer dan 24 tekens bevat. Bij naamgeving naar personen is het gebruik geen straten te vernoemen naar nog levende personen en is het van belang dat die personen onomstreden zijn. Gemeenten zoeken vaak naar plaatselijk of regionale kenmerken in de naamgeving: vroegere perceelsnamen, plaatselijke bedrijven, kastelen en andere kenmerkende elementen*.
*bron: R. Dings, Over straatnamen met name. Waarom onze straten heten zoals ze heten, Amsterdam 2017, p. 13-33.
Straatnamen in Tiel
RAR 0007/5416. De eerste officiële vaststelling van straatnamen in de gemeente. Hierbij hoort een lijst met alle vastgestelde straten.
RAR 0605/5169. De eerste vier huisnummers in wijk A in 1860.
In Tiel was de situatie niet anders. Hier waren vanouds straatnamen in de volksmond in gebruik, zoals de Hoogstraat en de Achterweg. Het gebruik hiervan was niet vastgelegd.
Het stadsbestuur heeft wel altijd de behoefte gehad om zicht op huizen en de bewoners te hebben, bijvoorbeeld voor de belastinginning en bewaking van de stad. Voor de verdediging en bewaking was de stad verdeeld in 'loten' of 'buurten'. Lootmeesters of buurtmeesters waren de bestuurders van deze buurten. Er waren acht buurten in de stad en daarnaast een buurt op Zandwijk en een buurt op de Kleiberg. Aan het eind van de 16de eeuw werden de loten vervangen door burgercompagnieën, onder leiding van een kapitein.
In 1856 werd de eerste Algemene Politie Verordening voor Tiel vastgesteld. De stad werd toen verdeeld in 48 buurten. Een buurtmeester moest de in- en uitgaande personen in die buurt bijhouden in zogenaamde buurtregisters. Tiel telde toen 1260 huizen.
Voor de centrale bevolkingsregistratie in de stad werd vanaf de eerste bevolkingsregisters in 1829 een doorlopende nummering gehanteerd, die in 1850 werd gewijzigd naar indeling in de wijken A t/m H. Binnen die wijken werden de huizen doorlopend genummerd.
In Tiel stelde de gemeenteraad in 1884 voor het eerst officieel straatnamen vast. De eerste vaststelling van straatnamen gebeurde vaak omdat dit nodig was voor de postdienst. De straatnamen die toen werden vastgesteld, zijn later deels gewijzigd. De nummering bleef in 1884 op basis van wijkindeling.
Hoe onoverzichtelijk de adressering in Tiel in 1884 was, wordt mooi weergegeven door een ingezonden brief in de Nieuwe Tielsche Courant van 18 juni 1884 van 'een Tielenaar'. De briefschrijver verhaalt over zijn schaamte toen hij een vreemdeling de weg moest wijzen naar de straat waar de president van de rechtbank en de ontvanger der registratie woonde. Niemand kon de man vertellen welke straat dat was: bordjes schenen er niet te zijn, doch men had hem wel gezegd dat de een woonde voorbij de Roomsche kerk en de andere op Zandwijk.
De ingezonden brief in de krant uit 1884
De briefschrijver vond het schandalig dat het in Tiel nog net zo gesteld was als in de meeste dorpen. De straten hadden geen naam en er waren geen bordjes. Hij had de man een stukje op weg gebracht en hem aangeraden nog maar een paar keer te vragen. De schrijver verwees naar andere plaatsen, waar een kleiner buitenterritoir was dan in Tiel, zoals Wageningen. Daar hadden de staten niet alleen namen, maar deze waren ook door keurige bordjes aangeduid. In Tiel kon men nog geen brief behoorlijk adresseren. Zelfs binnen de oude stad waren naamloze straten. En buiten de stad was het helemaal erg: alles wat aan de rechteroever van de Doode Linge lag, heette Zandwijk, behalve enkele volksnamen als Binnenhoek, en Konijnenwal. En aan de linkeroever werd alles territoir en Plantage ('waarin notabene geen enkel huis staat') genoemd. Grenzen daarvan waren bij niemand bekend.
In 1930 werden voor bestaande en nieuwe straten opnieuw straatnamen vastgesteld, waarbij een deel van de bestaande straatnamen ongewijzigd bleef en een ander deel werd gewijzigd. Hierna vond de vaststelling van straatnamen steeds per geval plaats. Dat kon gaan om een nieuwe straat, de wijziging van een straatnaam of van de begrenzing. De gemeenteraad nam het besluit nadat hiertoe door Burgemeester en wethouders een voorstel was gedaan. Daarin is in de loop van de tijd weinig veranderd. Anders dan in Culemborg, waar al kort na de oorlog een straatnaamcommissie werd ingesteld, is in Tiel de naamgeving altijd op voorstel van Burgemeester en wethouders geweest. Hier kan een rol spelen dat burgemeester Cambier van Nooten zelf een grote interesse had in straatnamen en dus zelf vaak een grote rol speelde bij de keuze van straatnamen. Hij liet ook een alfabetisch systeem na van straatnamen, met informatie over de datum van vaststelling en andere gegevens. Deze documentatie is aanwezig bij het RAR. Wel vroeg de gemeente geregeld advies aan naamkundigen, historici of de archivaris van Tiel.
Zo correspondeerde Cambier van Nooten eind jaren veertig met D.P. Blok van het de afdeling naamkunde van de Koninklijke Academie van Wetenschappen over het gebruik van de term steeg. Er waren al meerdere verzoeken binnengekomen om de term 'Steeg' te vervangen door 'Laan' of 'Straat'. De heer Blok schreef dat Steeg oorspronkelijk een stijgende dus oplopende weg aanduidde, maar later de betekenis kreeg van voetpad of landweg. Omdat dit vaak smalle wegen waren, werd de naam Steeg steeds meer verbonden met een smalle straat. Blok adviseerde daarom dat stegen in een stedelijke omgeving wel zonder bezwaar vervangen konden worden door 'straat' of 'laan', maar dat het in het buitengebied gehandhaafd zou moeten worden. In Tiel zijn gelukkig ook in de stedelijke omgeving nog meerdere 'steeg'namen blijven bestaan.
Bij de eerste stadsuitbreidingen in Tiel werd gekozen voor een thematische naamgeving. Het vroegste voorbeeld is de zogenaamde "geleerdenhoek", waarin vijf straten liggen die genoemd zijn naar Nederlandse staatslieden (Dr. Abraham Kuyper, Dr. Bos, Dr. Schaepman, Mr. Troelstra en Mr.Tydeman). Ook de bloemenbuurt was zo'n vroege uitbreiding.
In 1995 stelde de gemeenteraad van Tiel een Verordening Straatnaamgeving en huisnummering vast. Tot die tijd had de gemeente zich bij naamgeving gebaseerd op artikel 174 van de Gemeentewet en artikel 41 e.v. van het Landelijke Besluit Bevolkingsboekhouding. De Wet Gemeentelijke Basisadministratie maakte het nodig een eigen verordening vast te stellen. Straatnaamgeving bleef een zaak van het Dagelijks Bestuur. Bij grotere projecten werd vanaf die tijd wel advies ingewonnen bij de commissie ABZ. Een van de bepalingen in de verordening is dat de gemeente werd verdeeld in wijken en buurten. Daarbij werd de CBS indeling als uitgangspunt genomen. Bij de vaststelling van de verordening werd de wens van de commissie ABZ overgenomen dat bij straatnaamgeving zoveel mogelijk historische plaatsnamen worden gebruikt.
Het gebruik van huisnummers in Tiel
Toen plaatsen nog een overzichtelijk aantal huizen hadden, werden deze niet genummerd. Hoe meer er gebouwd werd, hoe meer behoefte er kwam om woningen van nummers te voorzien. In oude belastingregisters werd soms wel gebruik gemaakt van een administratieve nummering van de huizen, maar deze werd niet als kenmerk van woningen gebruikt.
In de eerste volkstellingsregisters van Tiel van 1829 is te zien dat huizen doorlopend werden genummerd. Voor de stad gebeurde dat met weergave van straatnaam, voor het 'territoir' (gebied buiten de stad) en voor Zandwijk gebeurde dat vrijwel zonder weergave van straatnamen. Er werden in die gebieden nauwelijks straatnamen gebruikt. Bij de eerste volkstelling waren er 845 huizen.
Zo'n doorlopende nummering had allerlei nadelen. Zo was het lastig om nieuwe woningen in dit doorlopende systeem toe te voegen.
RAR 0605/174, stukje uit een omnummeringstabel van woningen
Bij de volkstelling van 1850 wordt gebruik gemaakt van een wijkindeling van de stad. In het geboorteregister is op 21 mei 1844 voor het eerst een adresaanduiding met een wijkletter te zien: "Huis 68, wijk C in de Waterstraat".
De straatnaamgeving bleef ongewijzigd, maar de nummering geschiedde vanaf nu per wijk. Tiel kende de wijken A t/m F voor de Stad. Zandwijk was wijk G en het gebied aan de westkant van de stad was wijk H. Dat gebied werd ook wel het 'territoir' genoemd, het was ook bekend als het Tielse Veld of de Tielse polder. Op een aantal momenten werd de nummering van de woningen en de indeling van wijken gewijzigd:
In 1931 is de gemeente Tiel overgegaan van huisnummering binnen de wijken naar straatgewijze huisnummering. Hiervan is een conversietabel opgesteld.
Een voorbeeld van een vroegere adressering
En hoe zorgde je vroeger dat iedereen je kon vinden?
Gewoon, verwijzen naar 'het vierde huis van het Jodenstraatje'!
De advertentie hiernaast werd gepubliceerd in Tielsch Stads- en Arrondissements Weekblad van 17 mei 1867.
Tot de Tweede Wereldoorlog
Detail van de kaart van Tiel door Joh. Blaeu uit 1649 (RAR 0650/667).
Bij de eerste volkstelling van 1796 werd in de grote steden een belangrijke stap gezet richting de officiële vastlegging van straatnamen. De eerste straatnaamborden verschenen in Amsterdam in 1796. In de 19de eeuw waren er meerdere ontwikkelingen die de naamgeving van straten beïnvloedde: de verbetering van wegen die dorpen met elkaar verbonden, de invoering van het kadaster en de invoering van de Gemeentewet in 1851. Veel gemeenten gingen er in de 19de eeuw toe over om de straatnamen die in de volksmond werden gebruikt, officieel vast te stellen. Dan moest er een keuze worden gemaakt bij straten die meerdere namen hadden. Daarna kregen nieuwe straten van bovenaf een naam. Vaak werd begonnen met het geven van namen van nationale helden of lokale artsen of bestuurders. Daarnaast kwamen er Indische buurten, bomenbuurten en buurten met geografische namen.
Na de Tweede wereldoorlog
Na de Tweede Wereldoorlog werden veel steden uitgebreid. Voor deze stadsuitbreidingen waren veel straatnamen nodig. Het palet van thema's waaruit gekozen werd, groeide toen enorm. Er kwamen wijken met namen van schepen, dieren, molentypen, het Koninklijk huis en vele andere thema's. Met het uitbreiden van het aantal namen, kreeg ook het achtervoegsel -straat, -steeg, -laan een andere rol. Het verloor de letterlijke betekenis en werd soms helemaal niet meer gebruikt.
In de jaren zeventig is in een aantal plaatsen een systeem van straatnaamgeving gebruikt, waarbij een hele wijk één naam kreeg, al dan niet met toevoeging van nummers voor de deelstraten. Dit (Amerikaanse) systeem is niet lang gebruikt, omdat het erg onhandig is. In Tiel is hiervan één voorbeeld te vinden: De Hennepe.
Gemeenten hebben nu allemaal een 'Verordening Straatnaamgeving en huisnummering', waarin vastgelegd is op welke manier straatnamen worden vastgesteld. Gemeenten kunnen daartoe een straatnaamcommissie instellen, maar dat is niet overal het geval. Als dat niet zo is, zal men zich ambtelijk laten adviseren, bijvoorbeeld door stedebouwkundigen of het stedelijk archief. Over het algemeen zoeken gemeenten bij het geven van straatnamen naar samenhang van namen in één buurt. Straatnamen moeten duidelijk zijn en niet te moeilijk in uitspraak. Vaak hanteert men als regel dat een naam niet meer dan 24 tekens bevat. Bij naamgeving naar personen is het gebruik geen straten te vernoemen naar nog levende personen en is het van belang dat die personen onomstreden zijn. Gemeenten zoeken vaak naar plaatselijk of regionale kenmerken in de naamgeving: vroegere perceelsnamen, plaatselijke bedrijven, kastelen en andere kenmerkende elementen*.
*bron: R. Dings, Over straatnamen met name. Waarom onze straten heten zoals ze heten, Amsterdam 2017, p. 13-33.
Straatnamen in Tiel
RAR 0007/5416. De eerste officiële vaststelling van straatnamen in de gemeente. Hierbij hoort een lijst met alle vastgestelde straten.
RAR 0605/5169. De eerste vier huisnummers in wijk A in 1860.
Het stadsbestuur heeft wel altijd de behoefte gehad om zicht op huizen en de bewoners te hebben, bijvoorbeeld voor de belastinginning en bewaking van de stad. Voor de verdediging en bewaking was de stad verdeeld in 'loten' of 'buurten'. Lootmeesters of buurtmeesters waren de bestuurders van deze buurten. Er waren acht buurten in de stad en daarnaast een buurt op Zandwijk en een buurt op de Kleiberg. Aan het eind van de 16de eeuw werden de loten vervangen door burgercompagnieën, onder leiding van een kapitein.
In 1856 werd de eerste Algemene Politie Verordening voor Tiel vastgesteld. De stad werd toen verdeeld in 48 buurten. Een buurtmeester moest de in- en uitgaande personen in die buurt bijhouden in zogenaamde buurtregisters. Tiel telde toen 1260 huizen.
Voor de centrale bevolkingsregistratie in de stad werd vanaf de eerste bevolkingsregisters in 1829 een doorlopende nummering gehanteerd, die in 1850 werd gewijzigd naar indeling in de wijken A t/m H. Binnen die wijken werden de huizen doorlopend genummerd.
In Tiel stelde de gemeenteraad in 1884 voor het eerst officieel straatnamen vast. De eerste vaststelling van straatnamen gebeurde vaak omdat dit nodig was voor de postdienst. De straatnamen die toen werden vastgesteld, zijn later deels gewijzigd. De nummering bleef in 1884 op basis van wijkindeling.
Hoe onoverzichtelijk de adressering in Tiel in 1884 was, wordt mooi weergegeven door een ingezonden brief in de Nieuwe Tielsche Courant van 18 juni 1884 van 'een Tielenaar'. De briefschrijver verhaalt over zijn schaamte toen hij een vreemdeling de weg moest wijzen naar de straat waar de president van de rechtbank en de ontvanger der registratie woonde. Niemand kon de man vertellen welke straat dat was: bordjes schenen er niet te zijn, doch men had hem wel gezegd dat de een woonde voorbij de Roomsche kerk en de andere op Zandwijk.
De ingezonden brief in de krant uit 1884
In 1930 werden voor bestaande en nieuwe straten opnieuw straatnamen vastgesteld, waarbij een deel van de bestaande straatnamen ongewijzigd bleef en een ander deel werd gewijzigd. Hierna vond de vaststelling van straatnamen steeds per geval plaats. Dat kon gaan om een nieuwe straat, de wijziging van een straatnaam of van de begrenzing. De gemeenteraad nam het besluit nadat hiertoe door Burgemeester en wethouders een voorstel was gedaan. Daarin is in de loop van de tijd weinig veranderd. Anders dan in Culemborg, waar al kort na de oorlog een straatnaamcommissie werd ingesteld, is in Tiel de naamgeving altijd op voorstel van Burgemeester en wethouders geweest. Hier kan een rol spelen dat burgemeester Cambier van Nooten zelf een grote interesse had in straatnamen en dus zelf vaak een grote rol speelde bij de keuze van straatnamen. Hij liet ook een alfabetisch systeem na van straatnamen, met informatie over de datum van vaststelling en andere gegevens. Deze documentatie is aanwezig bij het RAR. Wel vroeg de gemeente geregeld advies aan naamkundigen, historici of de archivaris van Tiel.
Zo correspondeerde Cambier van Nooten eind jaren veertig met D.P. Blok van het de afdeling naamkunde van de Koninklijke Academie van Wetenschappen over het gebruik van de term steeg. Er waren al meerdere verzoeken binnengekomen om de term 'Steeg' te vervangen door 'Laan' of 'Straat'. De heer Blok schreef dat Steeg oorspronkelijk een stijgende dus oplopende weg aanduidde, maar later de betekenis kreeg van voetpad of landweg. Omdat dit vaak smalle wegen waren, werd de naam Steeg steeds meer verbonden met een smalle straat. Blok adviseerde daarom dat stegen in een stedelijke omgeving wel zonder bezwaar vervangen konden worden door 'straat' of 'laan', maar dat het in het buitengebied gehandhaafd zou moeten worden. In Tiel zijn gelukkig ook in de stedelijke omgeving nog meerdere 'steeg'namen blijven bestaan.
Bij de eerste stadsuitbreidingen in Tiel werd gekozen voor een thematische naamgeving. Het vroegste voorbeeld is de zogenaamde "geleerdenhoek", waarin vijf straten liggen die genoemd zijn naar Nederlandse staatslieden (Dr. Abraham Kuyper, Dr. Bos, Dr. Schaepman, Mr. Troelstra en Mr.Tydeman). Ook de bloemenbuurt was zo'n vroege uitbreiding.
In 1995 stelde de gemeenteraad van Tiel een Verordening Straatnaamgeving en huisnummering vast. Tot die tijd had de gemeente zich bij naamgeving gebaseerd op artikel 174 van de Gemeentewet en artikel 41 e.v. van het Landelijke Besluit Bevolkingsboekhouding. De Wet Gemeentelijke Basisadministratie maakte het nodig een eigen verordening vast te stellen. Straatnaamgeving bleef een zaak van het Dagelijks Bestuur. Bij grotere projecten werd vanaf die tijd wel advies ingewonnen bij de commissie ABZ. Een van de bepalingen in de verordening is dat de gemeente werd verdeeld in wijken en buurten. Daarbij werd de CBS indeling als uitgangspunt genomen. Bij de vaststelling van de verordening werd de wens van de commissie ABZ overgenomen dat bij straatnaamgeving zoveel mogelijk historische plaatsnamen worden gebruikt.
Het gebruik van huisnummers in Tiel
Toen plaatsen nog een overzichtelijk aantal huizen hadden, werden deze niet genummerd. Hoe meer er gebouwd werd, hoe meer behoefte er kwam om woningen van nummers te voorzien. In oude belastingregisters werd soms wel gebruik gemaakt van een administratieve nummering van de huizen, maar deze werd niet als kenmerk van woningen gebruikt.
In de eerste volkstellingsregisters van Tiel van 1829 is te zien dat huizen doorlopend werden genummerd. Voor de stad gebeurde dat met weergave van straatnaam, voor het 'territoir' (gebied buiten de stad) en voor Zandwijk gebeurde dat vrijwel zonder weergave van straatnamen. Er werden in die gebieden nauwelijks straatnamen gebruikt. Bij de eerste volkstelling waren er 845 huizen.
Zo'n doorlopende nummering had allerlei nadelen. Zo was het lastig om nieuwe woningen in dit doorlopende systeem toe te voegen.
RAR 0605/174, stukje uit een omnummeringstabel van woningen
De straatnaamgeving bleef ongewijzigd, maar de nummering geschiedde vanaf nu per wijk. Tiel kende de wijken A t/m F voor de Stad. Zandwijk was wijk G en het gebied aan de westkant van de stad was wijk H. Dat gebied werd ook wel het 'territoir' genoemd, het was ook bekend als het Tielse Veld of de Tielse polder. Op een aantal momenten werd de nummering van de woningen en de indeling van wijken gewijzigd:
- 1887: er vond een grote vernummering binnen de wijken plaats om de vele subnummers (a,b,c) weg te werken.
- 1899: een deel van wijk G werd wijk H en J en de oude wijk H werd grotendeels gewijzigd in wijken K en L.
- 1920: er vond een grote omnummering binnen de wijken plaats om de vele subnummers (a,b,c) weg te werken.
In 1931 is de gemeente Tiel overgegaan van huisnummering binnen de wijken naar straatgewijze huisnummering. Hiervan is een conversietabel opgesteld.
Een voorbeeld van een vroegere adressering
En hoe zorgde je vroeger dat iedereen je kon vinden?
Gewoon, verwijzen naar 'het vierde huis van het Jodenstraatje'!
De advertentie hiernaast werd gepubliceerd in Tielsch Stads- en Arrondissements Weekblad van 17 mei 1867.
Toelichting op de gehanteerde wijkindeling
Er bestaan voor de gemeente Tiel verschillende wijkindelingen. Een door de gemeente zelf gebruikte summiere wijkindeling (situatie 2014) geeft in totaal 9 wijken: Centrum, Tiel Oost, Tiel West, Tiel Noord, Passewaaij en Kellen (inclusief Medel). De andere drie "wijken" betreffen de dorpen Zennewijnen, Wadenoijen en Kapel-Avezaath.
De door het CBS gehanteerde buurtindeling van Tiel.
Het CBS hanteert ook een "grovere" wijkindeling, waarbij Tiel is opgedeeld in de wijken Tiel-kern, Tiel-noord (inclusief Kellen en Medel), Tiel-zuid (Passewaaij en Zennewijnen) en Wadenoijen/Kapel-Avezaath.
De wijk- en buurtindeling die wij hier op deze website aanhouden, is vooral gebaseerd op de plattegrond van Tiel en voor wat betreft de meer recent gerealiseerde wijken op de diverse bestemmingsplannen. Zo zijn de straten in Tiel West die zijn aangelegd volgens de bestemmingsplannen Tiel West I en II, ondergebracht in de wijk Tiel West en niet in drie buurten zoals bij het CBS. Kloosterbuurt en De Hennepe worden door ons als aparte buurten behandeld en hetzelfde geldt voor bijvoorbeeld Groenendaal, Schepenbuurt en Oranjewijk, die bij het CBS alle in dezelfde buurt zijn gesitueerd.
Bij het CBS is de begrenzing van sommige buurten (zoals Het Ooij en Latenstein) zeer verschillend in vergelijking met de buurten met dezelfde naam op deze website.
Op deze website lopen de begrippen wijk en buurt enigszins door elkaar heen. De dorpen Kapel-Avezaath, Kerk-Avezaath, Wadenoijen en Zennewijnen worden buiten de Tielse wijkindeling om apart beschreven.
De samenstellers
redactie
Dick Buijs (website)
Beatrijs van Dijk
Peter Schipper
met dank aan
Annemarie Slager en Emile Smit
contact
e-mail: info@stratenintiel.nl
Als u fouten ziet, aanvullingen weet of een mooie foto van een straat bezit, laat ons dat dan weten!
Overname van gegevens op deze website voor niet-commerciële doeleinden is toegestaan mits met bronvermelding.
Het gebruik van foto's en andere afbeeldingen op deze website is zonder uitdrukkelijke instemming onzerzijds niet toegestaan.
Dick Buijs (website)
Beatrijs van Dijk
Peter Schipper
met dank aan
Annemarie Slager en Emile Smit
contact
e-mail: info@stratenintiel.nl
Als u fouten ziet, aanvullingen weet of een mooie foto van een straat bezit, laat ons dat dan weten!
Overname van gegevens op deze website voor niet-commerciële doeleinden is toegestaan mits met bronvermelding.
Het gebruik van foto's en andere afbeeldingen op deze website is zonder uitdrukkelijke instemming onzerzijds niet toegestaan.
Correcties/aanvullingen aangebracht
na het officieel uitbrengen van deze website
Menu-item De straatnaamgeving in Tiel (oktober 2024)
Aanpassing in de tekst rond invoering adresaanduidingen met huisnummers per wijk rond 1850.
Synagogesteeg, Poortsteeg, Brouwerijsteeg in Centrum (mei 2024)
Nieuwe straatnamen.
Glasweg, Kellen (2 mei 2024)
Nieuwe straatnaam.
Gieterij, Gloeierij, Koperslagerij in Centrum (1 februari 2024)
Straatbeschrijvingen van het in 2023 opgeleverde appartementencomplex met deze drie straatnamen is bijgewerkt.
Buitenplaats Passewaaij (21 juni 2023)
Recent aangelegd straatje in het voormalige buurtschap Passewaaij.
Zoelense Zandweg (Zoelen) (23 april 2023)
Deze straat, die tot 1956 in de gemeente Tiel lag, is toegevoegd aan de website.
Aanvullingen op de straatbeschrijvingen (15 februari 2023)
- Laantje van De Jongh (ook de straataanduiding Laantje van W.M. de Jong komt voor in de archieven)
- Zandwijkse Wal (de straatnaam was officiëel in 1884 vervallen maar blijkt in 1903 toch nog voor te komen)
- Zoutkeetstraatje (in het adresboek van 1903 komt de ook straataanduiding Zoutkeetwal voor)
- Oude Kerkhof (komt als straatnaam voor in het adresboek van 1903)
Slaperdijk, Tiel Oost (overig) (15 februari 2023)
Vroegere straatnaam toegevoegd. Tegenwoordig is de naam Nieuwe Havendijk
Eksternest, Tiel Passewaaij (overig) (15 februari 2023)
Werd reeds genoemd als boerderij in het Tielse Veld, is als "straatnaam" toegevoegd.
Hoge Hof, Kapel-Avezaath (2 november 2022)
De school Hoge Hof, gelegen aan deze straat, is in 2021 gesloten.
Avezaathsepad, Wadenoijen (1 november 2022)
Dit fietspad is toegevoegd aan de website.
Hertog Willemstraat, Burg. van Welderenstraat (10 april 2022)
In 2022 zijn woningen gesloopt om vervangen te worden door nieuwbouw.
Tinnegieter, Brugstraat (10 april 2022)
In 2021-2022 worden aan deze straten nieuwe woningen gebouwd.
Kanaalweg en Kanaaldijk, voormalige straatnamen in buurtschap Passewaaij (24 februari 2022)
De twee straatbeschrijvingen zijn iets aangepast en geven de vroegere situatie nu duidelijker weer.
Marsstraat, Passewaaij - Romeinenbuurt (31 januari 2022)
Toegevoegd is een foto van een beeldje van de god Mars. Het gaat om een beeldje dat rond 1920 bij het huidige Badhuisplein werd gevonden en dat zich nu in het Flipje- en Streekmuseum Tiel bevindt.
Moleneind, Kapel-Avezaath (11 januari 2022)
Toegevoegd is een foto uit begin 20e eeuw. De beschrijving van de molen is nu iets 'nauwkeuriger'.
Vinkenbuurt, Kapel-Avezaath (9 januari 2022)
Toegevoegd is een krantenbericht over de schrijnende gezondheidssituatie in 1911.
Zoelensestraat, Kapel-Avezaath (17 december 2021)
Correctie beschrijving voormalige winkel/supermarkt, tegenwoordig showroom voor kachels.
Prins Bernhardlaan, Oranjewijk (17 december 2021)
Nadere beschrijving van drie huizen op de hoek met de Burg. Meslaan.
Zijweg Oude Tielseweg, Wadenoijen (9 december 2021)
Er is nu vermeld dat station Tiel Passewaaij aan deze weg ligt.
Bulkweg (4 december 2021)
Afbraak van het sloopbedrijf van Chris Duijts (naast de Gamma) is in 2021 begonnen.
Brouwerijsteeg (2 december 2021)
Er worden pogingen ondernomen om de verdwenen straatnaam nieuw leven in te blazen.
Schullenhofstraat (30 november 2021)
De naam blijkt ontleend te zijn aan 'de Hoff van Schull', ooit een stuk land op deze locatie.
Bergakker (Kapel-Avezaath) (30 november 2021)
Toegevoegd is een vermelding over kapsalon Josette.
Bevrijdingslaan (20 november 2021)
De muziekvereniging heet niet KTSM maar KTVM.
Voor de Kijkuit/Visserstraat (20 november 2021)
Enkele wijzigingen zijn aangebracht met betrekking tot de aanduiding 'joodse begraafplaats'.
Hofstraat/Bolabuurt (10 november 2021)
Enkele wijzigingen zijn aangebracht met betrekking tot de persoon 'Bola'.
Aanpassing in de tekst rond invoering adresaanduidingen met huisnummers per wijk rond 1850.
Synagogesteeg, Poortsteeg, Brouwerijsteeg in Centrum (mei 2024)
Nieuwe straatnamen.
Glasweg, Kellen (2 mei 2024)
Nieuwe straatnaam.
Gieterij, Gloeierij, Koperslagerij in Centrum (1 februari 2024)
Straatbeschrijvingen van het in 2023 opgeleverde appartementencomplex met deze drie straatnamen is bijgewerkt.
Buitenplaats Passewaaij (21 juni 2023)
Recent aangelegd straatje in het voormalige buurtschap Passewaaij.
Zoelense Zandweg (Zoelen) (23 april 2023)
Deze straat, die tot 1956 in de gemeente Tiel lag, is toegevoegd aan de website.
Aanvullingen op de straatbeschrijvingen (15 februari 2023)
- Laantje van De Jongh (ook de straataanduiding Laantje van W.M. de Jong komt voor in de archieven)
- Zandwijkse Wal (de straatnaam was officiëel in 1884 vervallen maar blijkt in 1903 toch nog voor te komen)
- Zoutkeetstraatje (in het adresboek van 1903 komt de ook straataanduiding Zoutkeetwal voor)
- Oude Kerkhof (komt als straatnaam voor in het adresboek van 1903)
Slaperdijk, Tiel Oost (overig) (15 februari 2023)
Vroegere straatnaam toegevoegd. Tegenwoordig is de naam Nieuwe Havendijk
Eksternest, Tiel Passewaaij (overig) (15 februari 2023)
Werd reeds genoemd als boerderij in het Tielse Veld, is als "straatnaam" toegevoegd.
Hoge Hof, Kapel-Avezaath (2 november 2022)
De school Hoge Hof, gelegen aan deze straat, is in 2021 gesloten.
Avezaathsepad, Wadenoijen (1 november 2022)
Dit fietspad is toegevoegd aan de website.
Hertog Willemstraat, Burg. van Welderenstraat (10 april 2022)
In 2022 zijn woningen gesloopt om vervangen te worden door nieuwbouw.
Tinnegieter, Brugstraat (10 april 2022)
In 2021-2022 worden aan deze straten nieuwe woningen gebouwd.
Kanaalweg en Kanaaldijk, voormalige straatnamen in buurtschap Passewaaij (24 februari 2022)
De twee straatbeschrijvingen zijn iets aangepast en geven de vroegere situatie nu duidelijker weer.
Marsstraat, Passewaaij - Romeinenbuurt (31 januari 2022)
Toegevoegd is een foto van een beeldje van de god Mars. Het gaat om een beeldje dat rond 1920 bij het huidige Badhuisplein werd gevonden en dat zich nu in het Flipje- en Streekmuseum Tiel bevindt.
Moleneind, Kapel-Avezaath (11 januari 2022)
Toegevoegd is een foto uit begin 20e eeuw. De beschrijving van de molen is nu iets 'nauwkeuriger'.
Vinkenbuurt, Kapel-Avezaath (9 januari 2022)
Toegevoegd is een krantenbericht over de schrijnende gezondheidssituatie in 1911.
Zoelensestraat, Kapel-Avezaath (17 december 2021)
Correctie beschrijving voormalige winkel/supermarkt, tegenwoordig showroom voor kachels.
Prins Bernhardlaan, Oranjewijk (17 december 2021)
Nadere beschrijving van drie huizen op de hoek met de Burg. Meslaan.
Zijweg Oude Tielseweg, Wadenoijen (9 december 2021)
Er is nu vermeld dat station Tiel Passewaaij aan deze weg ligt.
Bulkweg (4 december 2021)
Afbraak van het sloopbedrijf van Chris Duijts (naast de Gamma) is in 2021 begonnen.
Brouwerijsteeg (2 december 2021)
Er worden pogingen ondernomen om de verdwenen straatnaam nieuw leven in te blazen.
Schullenhofstraat (30 november 2021)
De naam blijkt ontleend te zijn aan 'de Hoff van Schull', ooit een stuk land op deze locatie.
Bergakker (Kapel-Avezaath) (30 november 2021)
Toegevoegd is een vermelding over kapsalon Josette.
Bevrijdingslaan (20 november 2021)
De muziekvereniging heet niet KTSM maar KTVM.
Voor de Kijkuit/Visserstraat (20 november 2021)
Enkele wijzigingen zijn aangebracht met betrekking tot de aanduiding 'joodse begraafplaats'.
Hofstraat/Bolabuurt (10 november 2021)
Enkele wijzigingen zijn aangebracht met betrekking tot de persoon 'Bola'.
De illustraties bij de straten, gesorteerd per wijk
Bronnen
- Heel veel informatie vonden wij in het Regionaal Archief Rivierenland (RAR), zowel ambtelijke besluiten of vroegere kranten als afbeeldingen. Wij hebben hierbij steeds zo goed mogelijk de 'locatie' binnen het RAR aangegeven. Zo staat bijvoorbeeld de aanduiding RAR 0100/50 t/m 0100/53 voor het straatnamenarchief opgebouwd door de vroegere Tielse burgemeester Cambier van Nooten, dat bij het RAR is ondergebracht.
- Met name zijn van belang de straatnamenbesluiten van de Gemeente Tiel die bij het RAR zijn gearchiveerd. De aanduidingen RAR 0402/309, RAR 0402/310 en RAR 1478/678 zijn voorbeelden van dossiers met straatnamenbesluiten in de periode tussen 1956 en 1975.
Een globaal overzicht van de archivering van deze straatnaambesluiten staat elders op deze website. - Een eveneens onmisbare bron is de Basisregistratie Adressen en Gebouwen geweest, ingesteld in 2009 en te raadplegen via de website BAG-viewer. Bij vrijwel alle (huidige) Tielse straatnamen is de BAG-viewer als informatiebron geraadpleegd.
- Vooral voor het gedeelte Tiel Oost werden veelvuldig oude "adresboeken van Tiel" geraadpleegd.
- Een andere vaak genoemde bron is het Kalendarium van Tiel, een geschiedenisoverzicht van Tiel in jaartallen, te raadplegen via de website van de Oudheidkamer Tiel of rechtstreeks via deze link.
- Voor persoonsbeschrijvingen zochten wij regelmatig in de zes delen van het Biografisch Woordenboek van Tiel (BWT 1 t/m 6), uitgegeven door de Oudheidkamer Tiel.
- Soms vonden wij informatie in het tijdschrift De Nieuwe Kroniek, uitgegeven door de Oudheidkamer Tiel. De meeste nummers van dit tijdschrift staan online op de website van de Oudheidkamer Tiel.
- Een bijzondere, diverse malen vermelde bron tenslotte is Beschrijving der stad Tiel door E.D. Rink, uitgegeven in 1836.
- Voor kaarten van Tiel en de Betuwe maakten wij, naast de historische kaarten die bij het RAR werden gevonden, ook uitgebreid gebruik van materiaal van Openstreetmap.org / Openfietsmap.nl . Dit materiaal werd door ons grondig bewerkt en voorzien van extra details over specifieke straten en wijken.
- Soms maakten wij gebruik van topografische kaarten van de afgelopen 100 jaar, zoals weergegeven op topotijdreis.nl (© Kadaster).
- Diverse illustraties vonden wij in "collectie Smit/Kers", die honderden ansichtkaarten uit de periode 1900-1960 omvat.
- Uit meer recente tijden konden wij gebruikmaken van vele foto's die aan ons beschikbaar werden gesteld door de Tielse 'stadsfotograaf' Jan Bouwhuis.
- De (meestal recente) foto's waarbij geen auteur is aangegeven werden door ons zelf gemaakt.
Archivering raadsbesluiten inzake straatnaamgeving Tiel
Onderstaande lijst geeft 14 toegangs- en inventarisnummers bij het RAR met daarbij globaal de relevante straatnamen.
RAR 0402/307 straten St Josephstichting (1925), Bloemenbuurt (1952), Tiel Oost (o.a. Bomenbuurt) (1948), Thorbeckestraat (1948), Staartsestraat (geen datum)
RAR 0402/308 straten in Bloemenbuurt (1953-1954), steegjes in centrum (1953-1955), enkele straten in Tiel Oost (industriegedeelte) (1955)
RAR 0402/309 straten in Tiel Oost (1956-1958), Böhnhofflaan/Meslaan/Culemborgse Grintweg/Lingeweg (1956), Passewaaij (1958), straten omgeving station (1956-1958)
RAR 0402/310 Burgemeesterswijk (1957-1963), Hertogenbuurt (1958-1960), Tiel West fase I en IIa (1965-1967), straten in Latenstein (1961-1964), straten in Medel (1961-1964), straten in Tiel Oost-Bomenbuurt (1964), enkele straten rond Groenendaallaan
RAR 1478/677 Tiel West fase IIb (1968), Groenendaal-Zuid (destijds deel van Groenendaal/Westroijen), straten in Oranjewijk, straten in Latenstein en Kellen (1966-1971), De Hennepe (1974), Gasthuislingelaan (1966), De Elzenpasch (1974)
RAR 1478/678 Kloosterbuurt (1975-1976), Schepenbuurt (1976), straten in Kellen (1977), Groenendaal (1976-1977), Drumpt (1979), enkele straten rond centrum, in Kloosterbuurt en Tiel Oost (1975-1977)
RAR 1478/679 Rauwenhof I (1983), Drumpt Zuid (1983), straten in Tiel Oost-Het Ooy (1983), rond Achterweg (1982), rond Kersenboogerd, straten in Kellen (1983), Rivierenlandlaan (1983)
RAR 1479/802 Rauwenhof II (1986-1987), diverse straten in/rond centrum en Tiel Oost (1985-1986), Siependaallaan (1985)
RAR 1479/803 straten in Rauwenhof II (1987), Passewaaij-Fruitbuurt (1987), straten in Tiel Oost, Kellen, Latenstein (1988-1992), Kapel-Avezaath, Wadenoijen
RAR 1479/804 Passewaaij-verzetsstrijdersbuurt (1993)
RAR 1577/122 Passewaaij (vier buurten (1994-1998), Tiel Oost-voormalig terrein De Betuwe en omgeving Nachtegaallaan (1996-2000), straten in Wadenoijen (1997), rond de Westluidensestraat (2000)
RAR 1577/123 Passewaaij-Romeinse buurt (2003), Medel (2003), omgeving De Kranshof, Schaarsdijkweg (2003), enkele verspreide straten
RAR 1578/178 Passewaaij-Vlinderbuurt (2009), enkele straten Tiel Oost (2010/2011), J.S. de Jongplein (2010)
intrekking 13 straatnamen en opnieuw vaststellen 199 straatnamen in verband met invoering van de Basisregistratie Adressen en Gebouwen (BAG)
RAR 1578/954 centrum-voormalig RIO-terrein (2007), Vier Gravinnen (2007), Tiel Oost-Vijverterrein (2006), straten in Medel (2006), rond Dominicushof (2008), rond Haven (2008)
RAR 0402/307 straten St Josephstichting (1925), Bloemenbuurt (1952), Tiel Oost (o.a. Bomenbuurt) (1948), Thorbeckestraat (1948), Staartsestraat (geen datum)
RAR 0402/308 straten in Bloemenbuurt (1953-1954), steegjes in centrum (1953-1955), enkele straten in Tiel Oost (industriegedeelte) (1955)
RAR 0402/309 straten in Tiel Oost (1956-1958), Böhnhofflaan/Meslaan/Culemborgse Grintweg/Lingeweg (1956), Passewaaij (1958), straten omgeving station (1956-1958)
RAR 0402/310 Burgemeesterswijk (1957-1963), Hertogenbuurt (1958-1960), Tiel West fase I en IIa (1965-1967), straten in Latenstein (1961-1964), straten in Medel (1961-1964), straten in Tiel Oost-Bomenbuurt (1964), enkele straten rond Groenendaallaan
RAR 1478/677 Tiel West fase IIb (1968), Groenendaal-Zuid (destijds deel van Groenendaal/Westroijen), straten in Oranjewijk, straten in Latenstein en Kellen (1966-1971), De Hennepe (1974), Gasthuislingelaan (1966), De Elzenpasch (1974)
RAR 1478/678 Kloosterbuurt (1975-1976), Schepenbuurt (1976), straten in Kellen (1977), Groenendaal (1976-1977), Drumpt (1979), enkele straten rond centrum, in Kloosterbuurt en Tiel Oost (1975-1977)
RAR 1478/679 Rauwenhof I (1983), Drumpt Zuid (1983), straten in Tiel Oost-Het Ooy (1983), rond Achterweg (1982), rond Kersenboogerd, straten in Kellen (1983), Rivierenlandlaan (1983)
RAR 1479/802 Rauwenhof II (1986-1987), diverse straten in/rond centrum en Tiel Oost (1985-1986), Siependaallaan (1985)
RAR 1479/803 straten in Rauwenhof II (1987), Passewaaij-Fruitbuurt (1987), straten in Tiel Oost, Kellen, Latenstein (1988-1992), Kapel-Avezaath, Wadenoijen
RAR 1479/804 Passewaaij-verzetsstrijdersbuurt (1993)
RAR 1577/122 Passewaaij (vier buurten (1994-1998), Tiel Oost-voormalig terrein De Betuwe en omgeving Nachtegaallaan (1996-2000), straten in Wadenoijen (1997), rond de Westluidensestraat (2000)
RAR 1577/123 Passewaaij-Romeinse buurt (2003), Medel (2003), omgeving De Kranshof, Schaarsdijkweg (2003), enkele verspreide straten
RAR 1578/178 Passewaaij-Vlinderbuurt (2009), enkele straten Tiel Oost (2010/2011), J.S. de Jongplein (2010)
intrekking 13 straatnamen en opnieuw vaststellen 199 straatnamen in verband met invoering van de Basisregistratie Adressen en Gebouwen (BAG)
RAR 1578/954 centrum-voormalig RIO-terrein (2007), Vier Gravinnen (2007), Tiel Oost-Vijverterrein (2006), straten in Medel (2006), rond Dominicushof (2008), rond Haven (2008)